Tam thất, còn được gọi là sâm tam thất, kim bất hoán, là một loại cây thuộc họ Nhân sâm (Araliaceae), có tên khoa học là Panax pseudoginseng. Trong y học cổ truyền, tam thất được xếp vào nhóm “thượng phẩm” – tức là những dược liệu có giá trị cao, dùng lâu dài không độc, giúp kéo dài tuổi thọ và tăng cường sinh lực.
Điểm nổi bật của tam thất là khả năng cầm máu, tiêu ứ huyết, bổ huyết và kháng viêm mạnh, đặc biệt hiệu quả trong các trường hợp mất máu sau sinh, chấn thương, bệnh lý tim mạch và ung thư. Nhờ có dược tính gần giống nhân sâm nhưng không gây nóng, tam thất được ví như “vàng trong kho dược liệu”.
Ngoài củ tam thất, nụ hoa tam thất cũng được sử dụng ngày càng phổ biến, nhất là để pha trà giúp an thần, cải thiện giấc ngủ và hỗ trợ điều hòa huyết áp.
Tam thất là loại cây khó trồng, đòi hỏi khí hậu lạnh, đất tơi xốp, độ cao từ 1.200m trở lên và cần từ 3–7 năm để phát triển thành củ đủ dược tính. Do vậy, không phải nơi nào cũng có thể trồng được tam thất chất lượng.
Ở Việt Nam, tam thất được trồng chủ yếu ở các tỉnh vùng cao như:
Hà Giang (Quản Bạ, Đồng Văn): Nơi được mệnh danh là “thủ phủ tam thất”, cung cấp lượng lớn tam thất chất lượng cao cho cả nước và xuất khẩu.
Lào Cai (Sa Pa, Bát Xát): Với khí hậu ôn đới quanh năm, thổ nhưỡng thích hợp giúp cây phát triển tự nhiên, cho củ giàu saponin.
Cao Bằng, Lạng Sơn, Sơn La: Một số vùng có điều kiện sinh thái lý tưởng, đang phát triển mô hình trồng tam thất theo hướng dược liệu sạch.
Tại các vùng này, người dân thường trồng tam thất dưới tán rừng tự nhiên hoặc trong vườn dược liệu hữu cơ, hạn chế thuốc bảo vệ thực vật, nhằm đảm bảo sản phẩm đạt tiêu chuẩn an toàn sinh học.
Cả y học cổ truyền và hiện đại đều công nhận tam thất là một dược liệu quý với nhiều tác dụng nổi bật, hỗ trợ điều trị từ bệnh thông thường đến những bệnh lý nguy hiểm.
Tam thất có khả năng cầm máu nhanh chóng, dùng hiệu quả trong các trường hợp:
Băng huyết sau sinh
Chảy máu cam, ho ra máu
Xuất huyết tiêu hóa
Rong kinh, rong huyết
Tụ máu sau va chạm, gãy xương
Tác dụng tiêu ứ giúp phá vỡ những khối máu tụ, đẩy nhanh quá trình tan máu bầm, giảm đau và sưng tấy.
Tam thất kích thích tủy xương sản xuất hồng cầu, giúp tăng lượng máu, hỗ trợ điều trị chứng thiếu máu, hoa mắt, chóng mặt, suy nhược cơ thể. Nhờ tăng lưu thông máu, nó cũng giúp làm ấm cơ thể, giảm tê buốt tay chân, đặc biệt hiệu quả với phụ nữ sau sinh hoặc người cao tuổi.
Tam thất có khả năng ổn định huyết áp, làm giãn mạch và ngăn ngừa huyết khối. Nhờ vậy, nó giúp giảm nguy cơ đột quỵ, tai biến mạch máu não, đau thắt ngực và nhồi máu cơ tim. Một số nghiên cứu cho thấy tam thất có thể làm giảm cholesterol xấu trong máu, bảo vệ thành mạch và tim mạch hiệu quả.
Trong củ tam thất có chứa các saponin ginsenosides – tương tự như trong nhân sâm – có tác dụng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư, đặc biệt là ung thư gan, dạ dày, vú và phổi. Tam thất còn giúp người bệnh tăng cường thể lực, ăn ngon, ngủ sâu và giảm tác dụng phụ của hóa trị, xạ trị.
Nụ hoa tam thất chứa flavonoid và saponin giúp thư giãn hệ thần kinh, cải thiện chất lượng giấc ngủ, giảm stress, lo âu và đau đầu. Đây là giải pháp tự nhiên tuyệt vời cho người thường xuyên mất ngủ, cao huyết áp, người lớn tuổi.
Tam thất giúp giảm các cơn đau mạn tính, đặc biệt là đau do viêm khớp, thoái hóa xương, thần kinh tọa, đau lưng và đau bụng kinh. Cơ chế là nhờ tác dụng chống viêm, chống phù nề và làm giãn mạch máu.
Tam thất có thể sử dụng linh hoạt tùy theo nhu cầu, độ tuổi và thể trạng:
Uống bột : Mỗi ngày 1–2 lần, mỗi lần 1–2g pha với nước ấm, sữa hoặc mật ong.
Có thể dùng kết hợp với bột nghệ để tăng hiệu quả bổ máu, làm lành vết thương dạ dày.
Nên dùng trước bữa ăn 30 phút để hấp thu tốt hơn.
Thêm vài lát tam thất vào món cháo gà, canh hầm, thuốc bổ giúp hồi phục sức khỏe sau ốm, sinh nở hoặc phẫu thuật.
Hầm gà ác với tam thất, kỷ tử, táo đỏ giúp bổ huyết, dưỡng khí, bồi bổ cơ thể suy nhược.
Củ tam thất tươi hoặc khô ngâm rượu 3–6 tháng. Mỗi ngày uống 1–2 ly nhỏ để tăng cường tuần hoàn máu, giảm đau xương khớp và chống mệt mỏi.
Có thể ngâm kết hợp với nhân sâm, đinh lăng, đảng sâm để tăng hiệu quả bồi bổ.
Củ tam thất giã nhỏ, đắp vào vết sưng, bầm, tụ máu do chấn thương để tan máu bầm, giảm sưng đau nhanh chóng.
Mỗi lần dùng 3–5 nụ, hãm với nước sôi như trà. Uống vào buổi tối giúp dễ ngủ, giảm stress và an thần tự nhiên.
Không dùng tam thất cho phụ nữ mang thai, người đang chảy máu hoặc chuẩn bị phẫu thuật.
Không dùng quá 10g tam thất mỗi ngày.
Người huyết áp thấp cần dùng thận trọng và theo dõi phản ứng của cơ thể.
Để đảm bảo giữ nguyên dược tính và không bị ẩm mốc, cần tuân thủ các nguyên tắc bảo quản sau:
Sau khi thu hoạch, rửa sạch nhẹ nhàng, phơi trong bóng râm vài ngày cho se khô.
Bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh hoặc phơi khô rồi cất nơi thoáng mát.
Củ nên để nguyên hoặc thái lát, sấy khô ở nhiệt độ thấp.
Bảo quản trong lọ thủy tinh có nắp kín, tránh ánh nắng và nơi có độ ẩm cao.
Nếu để lâu, có thể hút chân không để tránh ẩm mốc, mọt.
Đựng trong hũ kín, đặt nơi thoáng mát.
Tránh tiếp xúc nhiều với không khí và ánh sáng để giữ được mùi vị và hiệu lực.
Không để gần nguồn nhiệt như bếp, lò vi sóng.
Sau khi sấy khô, bảo quản trong túi hút chân không hoặc lọ kín.
Tránh ánh nắng và độ ẩm cao để nụ không bị thâm, mất mùi thơm tự nhiên.
Tam thất là dược liệu quý hiếm, không chỉ nổi bật với khả năng bổ huyết, cầm máu mà còn có nhiều lợi ích trong hỗ trợ tim mạch, tiêu hóa, ung thư và chăm sóc sức khỏe toàn diện. Dùng tam thất đúng cách và đều đặn sẽ giúp cơ thể phục hồi nhanh, cải thiện sức đề kháng, phòng ngừa bệnh tật và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Trong bối cảnh xu hướng trở về với thảo dược thiên nhiên ngày càng phổ biến, tam thất xứng đáng có mặt trong mỗi gia đình như một vị thuốc quý – an toàn – lành tính – hiệu quả lâu dài.
Website: An Khang
