Sâm, hay nhân sâm (tên khoa học: Panax ginseng), là một trong những dược liệu quý nhất trong y học cổ truyền phương Đông. Với lịch sử sử dụng trên 2.000 năm, sâm được xem là “vua của các loại thuốc bổ”, đứng đầu trong các vị “thượng dược” – nghĩa là vừa bồi bổ cơ thể, vừa phòng và hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý.
Từ xa xưa, sâm chỉ được dùng trong hoàng cung hoặc dành cho giới quý tộc. Ngày nay, với sự phát triển của y học hiện đại, các hoạt chất sinh học trong sâm như ginsenosides, polysaccharide, peptide, flavonoid… đã được chứng minh mang lại nhiều tác dụng toàn diện cho sức khỏe con người, từ cải thiện miễn dịch, tăng cường trí nhớ đến phòng ngừa ung thư và kéo dài tuổi thọ.
Cây sâm thường phát triển chậm, cần điều kiện sinh thái đặc biệt như khí hậu mát mẻ, đất giàu mùn, không ô nhiễm và độ cao từ 500–1.500m. Vì vậy, chỉ một số vùng nhất định mới trồng được nhân sâm chất lượng cao, như:
Triều Tiên (Hàn Quốc): Nơi trồng ra loại hồng sâm nổi tiếng toàn thế giới với hàm lượng ginsenosides cao.
Trung Quốc: Nổi bật với sâm cổ truyền vùng Cát Lâm, Liêu Ninh.
Nga (Siberia): Phát triển sâm Siberia với đặc điểm riêng biệt, dùng nhiều trong y học phương Tây.
Canada, Mỹ (Wisconsin): Phát triển giống sâm Bắc Mỹ (Panax quinquefolius), có tính mát và thường dùng làm trà, viên uống.
Việt Nam: Tự hào với sâm Ngọc Linh, được mệnh danh là “quốc bảo”, chứa hơn 50 loại saponin – cao hơn cả nhân sâm Hàn Quốc. Sâm mọc tự nhiên ở vùng núi cao Kon Tum và Quảng Nam, nơi có khí hậu lạnh quanh năm và độ cao trên 1.500m.
Việc nuôi trồng sâm thường mất từ 5–7 năm để thu hoạch củ đủ dược tính, đòi hỏi kỹ thuật cao và kiểm soát sinh học nghiêm ngặt.
Nhân sâm được cả y học cổ truyền lẫn hiện đại công nhận là dược liệu đại bổ với nhiều tác dụng vượt trội:
Sâm giúp bổ khí, phục hồi năng lượng cho người mệt mỏi, suy nhược, sau ốm hoặc lao động căng thẳng. Ginsenosides trong sâm kích thích chuyển hóa năng lượng, cải thiện sức bền và khả năng chịu đựng.
Sâm tăng cường hoạt động của tế bào NK (natural killer), đại thực bào và lympho T – giúp cơ thể chống lại vi khuẩn, virus và các yếu tố gây bệnh. Thường xuyên dùng sâm giúp giảm nguy cơ cảm cúm, nhiễm khuẩn, đặc biệt ở người lớn tuổi.
Ginsenosides tác động tích cực lên hệ thần kinh trung ương, cải thiện khả năng ghi nhớ, tăng tập trung, đồng thời làm dịu căng thẳng, lo âu. Sâm còn chứa chất chống oxy hóa mạnh, giúp làm chậm quá trình lão hóa, tăng tuổi thọ.
Sâm có khả năng điều hòa huyết áp – giúp hạ huyết áp ở người cao và tăng nhẹ ở người huyết áp thấp. Ngoài ra, sâm hỗ trợ giảm đường huyết, kích thích tuyến tụy sản sinh insulin – hữu ích cho người tiểu đường type 2.
Một số nghiên cứu cho thấy nhân sâm giúp ức chế sự phát triển của tế bào ung thư, đặc biệt là ung thư dạ dày, đại tràng, phổi, gan và tuyến tiền liệt. Nó còn giúp giảm độc tính của hóa trị và tăng khả năng phục hồi sau điều trị.
Sâm từ lâu đã được xem là vị thuốc bổ dương, tăng cường sinh lực phái mạnh, giúp cải thiện rối loạn cương dương, tăng ham muốn, kéo dài thời gian sinh hoạt tình dục.
Nhân sâm có thể sử dụng theo nhiều cách tùy theo nhu cầu:
Cắt lát mỏng củ sâm, ngậm hoặc nhai trực tiếp, mỗi ngày 1–2 lát.
Cách này giữ được trọn vẹn hoạt chất ginsenosides nhưng hơi đắng.
Dùng vài lát sâm hãm với nước nóng 80–90°C trong 5–10 phút, có thể uống thay nước hàng ngày.
Có thể kết hợp với táo đỏ, kỳ tử, cam thảo để dễ uống hơn.
Sâm hầm gà, chim bồ câu hoặc cháo giúp bồi bổ toàn diện, thích hợp cho người ốm, phụ nữ sau sinh hoặc người cao tuổi.
Sâm thái lát mỏng, ngâm mật ong 2–4 tuần. Mỗi ngày dùng 1–2 thìa nhỏ.
Cách này dễ uống, thơm ngon, bổ phổi, tăng đề kháng.
Sâm tươi hoặc khô ngâm với rượu gạo 40–45 độ, sau 3–6 tháng là dùng được. Uống mỗi ngày 1–2 ly nhỏ giúp mạnh gân cốt, bổ khí huyết.
Các sản phẩm hiện đại từ sâm giúp sử dụng tiện lợi, dễ kiểm soát liều lượng và phù hợp với nhiều đối tượng.
Lưu ý: Không dùng sâm buổi tối, không dùng cho trẻ dưới 12 tuổi, người bị cao huyết áp nặng, phụ nữ đang có kinh nguyệt hoặc mới phẫu thuật.
Do sâm rất dễ hỏng nếu không bảo quản đúng cách, cần chú ý:
Bọc giấy báo hoặc túi giấy, để trong ngăn mát tủ lạnh (3–5°C). Không để quá 2 tuần.
Có thể sấy khô hoặc ngâm mật ong/rượu nếu không dùng hết.
Để nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh sáng và côn trùng.
Tốt nhất bảo quản trong hũ thủy tinh có túi hút ẩm kèm theo.
Rượu sâm để được vài năm nếu ngâm đúng cách.
Sâm ngâm mật ong nên để nơi thoáng mát, dùng muỗng sạch khi lấy ra.
Nhân sâm là dược liệu quý hàng đầu, giúp tăng cường sinh lực, cải thiện miễn dịch, chống lão hóa và phòng ngừa bệnh tật. Tùy vào thể trạng và mục đích, người dùng có thể lựa chọn dạng sử dụng phù hợp như sâm tươi, trà, viên uống hay cao đặc.
Ngày nay, với sự phát triển của công nghệ dược phẩm và trồng trọt an toàn, sâm đã trở nên dễ tiếp cận hơn – nhưng cũng cần lựa chọn sản phẩm rõ nguồn gốc, đúng chủng loại, đúng tuổi sâm để đạt được hiệu quả tốt nhất.
Website: An Khang
